Aptera

Około 15 kilometrów od Chania, na wzgórzu, z cudownym widokiem na zatokę Souda (gr. Σούδα) i półwysep Akrotiri (gr. Ακρωτήριο) rozciąga się miasteczko Aptera (gr. Άπτερα). To tutaj znajduje się jedno z najciekawszych stanowisk archeologicznych zachodniej Krety.

Stanowisko archeologiczne w Apterze

Klasztor św. Jana na terenie starożytnej Aptery

Wnętrze odnowionego klasztoru św. Jana na terenie starożytnej Aptery

W mitologii greckiej Aptera była miejscem legendarnego pojedynku Syren z Meduzami, kiedy to po zwycięstwie Muz, Syreny utraciły skrzydła i rzuciły je w morze tworząc wysepki białe (gr. λευκές) w Zatoce Souda. Nazwa miasta wywodzi się z tej legendy i oznacza dosłownie bez skrzydeł.

Miasto było zamieszkiwane już od czasów minojskich – pierwsze wzmianki o nim znajdziemy na tabliczkach z Knossos, zapisanych pismem linearnym B i datowanych na XIV – XIII wiek przed naszą erą. Największy rozkwit osiągnęło jednak później – około VIII wieku p.n.e, kiedy biło nawet własną walutę. Dogodne położenie nad zatoką Souda i bliskość dwóch portów morskich – Minoa (dziś Marathi – gr. Μαράθι), oraz Kisamoss (gr. Κίσσαμος lub Kalives – gr. Καλύβες) sprawiło że Aptera mogła kontrolować ruch statków i stała się bardzo ważnym punktem handlowym i jednym z największych miast na Krecie. W tym okresie liczbę mieszkańców szacuje się na około 20 tysięcy. Miasto miało liczne umowy handlowe i polityczne z Egiptem czy Libią, a także innymi częściami Grecji – m.in. Peloponezem, czy wyspami Morza Egejskiego

Około III wieku p.n.e. Aptera była w stanie wojny z Kydonią – innym dużym miastem północno-zachodniej Krety. Po przegranej, znajdowała się pod jej kontrolą. Podczas wojny lytyjskiej (220 – 216 r. p.n.e) Aptera zawarła sojusz z Knossos, ale później zmuszona była przez Polirryńczyków do stanięcia po ich stronie przeciwko dawnemu sojusznikowi. W okresie Rzymskim, Aptera kurczy się, a jej gospodarka opiera się głównie na rolnictwie. Trzęsienie ziemi z VII wieku oraz późniejsza inwazja piratów saraceńskich ostatecznie niszczy miasto około  820 – 830 roku n.e.

Stanowisko archeologiczne w Apterze

Stanowisko archeologiczne w Apterze – w tle widoczne rzymskie cysterny

Rzymskie cysterny w Apterze

Obecnie, jest to niewątpliwie jedno z najpiękniej położonych stanowisk archeologicznych na Krecie. Prace wykopaliskowe rozpoczęli jeszcze naziści w trakcie II Wojny Światowej i trwają one do dzisiaj. Najprawdopodobniej odsłonięto jedynie niewielką część całego miasta. Na terenie wykopalisk można dziś zobaczyć m.in:

• zachowane fortyfikacje obronne miasta o długości prawie 3 480 metrów, pochodzące z III wieku p.n.e. Ich rozmiary ukazują wielki dobrobyt miasta w czasach hellenistycznych.
• willę rzymską – znajdującą się na prawo od kasy biletowej. Był to dom z perystylowym dziedzińcem, i galerią na dachu, którego powstanie jest datowane na okres panowania rzymskiego (100 r. p.n.e – 400 r. n.e.). Wewnątrz znaleziono dwie znakomicie zachowane statuetki greckich bogów – Artemidy (wykonanej z miedzi) i Apolla (wykutego z marmuru).
• klasztor św. Jana – znajdujący się w centralnym miejscu starożytnej Aptery, został wzniesiony w III wieku p.n.e. Formalnie podlegał pod klasztor Patmos. Dziś został częściowo odrestaurowany.
• cysterny rzymskie – będące chyba najbardziej okazałym zabytkiem ze względu na swoje rozmiary i doskonałe zachowanie. Cysterny zbierały deszczówkę z dachów okolicznych budynków i dostarczały wodę do dwóch dużych łaźni publicznych i kilku mniejszych – prywatnych.
• antyczna nekropolia (jedna z dwóch), która znajduje się poza murami miasta. Grobowce odkryte w ostatnich latach pochodzą z okresu rzymskiego, hellenistycznego (IV i III wiek p.n.e.) oraz geometrycznego (VII i VII wiek p.n.e.). Wiele znalezisk z tego cmentarza (m.in. wazony, monety, rzeźby, i inne drobne przedmioty) jest prezentowanych w Muzeum Archeologicznym w Chania.
• antyczny teatr, znajdujący się w pobliżu południowo-wschodniego wejścia do miasta. Zbudowany został ze skamieniałego wapienia w okres hellenistycznym (III wiek p.n.e.). W okresie rzymskim przeszedł gruntowny remont.
• ponadto, na terenie wykopalisk można odnaleźć jeszcze dwie, niewielkie doryckie świątynie (pierwsza z nich odkopana została jeszcze przez nazistów w 1942 roku i datowana jest na V wiek p.n.e; natomiast druga poświęcona była Boginiom Demeter i Persefonie, a jej powstanie jest określane na I wiek n.e.).

Niedaleko stanowiska archeologicznego możecie znaleźć też dwie fortece – twierdzę Paleokastro w Koules (zbudowaną w 1866 r.) oraz twierdzę Itzedin w Kalami (pochodzącą z 1872 r.). Obie zostały zbudowane przez Turków w czasie walk z Kreteńczykami.

Antyczny teatr w Apterze

Dla zainteresowanych militariami, idąc ścieżką na zachód i mijając znak rzymskiej willi, można zauważyć dwie ogrodzone instalacje karabinów maszynowych z okresu okupacji niemieckiej.

Gorąco polecam wizytę w Apterze – nie tylko dla miłośników historii. W centrum obecnego miasta znajduje się też wspaniała tawerna, o której napiszę w innym wpisie. A niezdecydowanych odsyłam do filmu prezentującego antyczny teatr w Apterze i kilka ciekawostek dotyczących tego miejsca.