Katedra św. Tytusa w Heraklionie

Najstarsza świątynia Heraklionu (gr. Ηράκλειο) będąca niegdyś chrześcijańską katedrą, później meczetem, a dziś jednym z najważniejszych miejsc na prawosławnej mapie Krety. Katedra św. Tytusa (gr. ναος Αγίου Τίτου) przechowuje bowiem bezcenną dla Kreteńczyków relikwię – czaszkę św. Tytusa, do której podróżują mieszkańcy całej wyspy.

Pierwsza świątynia w miejscu dzisiejszego kościoła powstała już w X wieku, choć niektóre źródła donoszą że już wcześniej stała tu mała bazylika zniszczona później przez Saracenów. Kiedy Bizantyjczycy odzyskali Kretę z rąk Arabów postanowili zaznaczyć swoje panowanie i wzmocnić mocno osłabioną ponad stuletnimi rządami Arabów wiarę chrześcijańską. Kiedy świątynia już powstała przeniesiono do niej z Gortyny (gr. Γόρτυνα) siedzibę biskupstwa, a wraz z nią ważne dla Kreteńczyków symbole religijne – czaszkę patrona Krety świętego Tytusa oraz cudowną ikonę Matki Bożej Mesopantitissy.

Święty Tytus (gr. Άγιος Τίτος) był organizatorem kościoła na Krecie i jego pierwszym biskupem. Po raz pierwszy w historii pojawia się około 49 roku n.e. jako pomocnik apostoła Pawła i Barnaby na Soborze Apostolskim w Jerozolimie. Od tego czasu towarzyszył św. Pawłowi jako wierny oddany i uczeń w jego apostolskich podróżach po Azji i Europie. Opierając się na słowach św. Pawła darzył on Tytusa szacunkiem i przyjaźnią a ostatecznie (podczas drugiej podróży apostolskiej z 62-63 roku n.e.) powierzył mu funkcję utworzenia pierwszego kościoła na wyspie. Jako biskup Krety założył dziewięć diecezji: w Knossos, Ierapytnie, Kydonii, Hersonissos, Elethernie, Lambi, Kissamos, Kandanos i Gortynie. Zmarł około 105 roku n.e. w wieku 94 lat.

Po przejęciu Krety przez Wenecjan świątynia została przekształcona w katolicką katedrę, jednak nowi władcy nie wykonali w niej żadnych zmian strukturalnych. Niedaleko wznoszono bowiem bazylikę św. Marka (gr. Βασιλική Αγίου Μάρκου) i „stara” katedra od samego początku miała służyć jako tymczasowe miejsce katolickich obrządków religijnych. Kolejni zdobywcy wyspy nie byli jednak tak łaskawi – przekształcili katedrę w meczet i gdyby nie przezorność Wenecjan relikwie uległyby pewnie bezpowrotnemu zniszczeniu. W ostatnich dniach przed przejęciem miasta udało się wywieść je do Wenecji – czaszkę umieszczono w bazylice św. Marka (na Kretę wróciła w 1966 roku), natomiast ikona znalazła schronienie w bazylice Santa Maria della Salute gdzie pozostaje do dziś.

Oryginalna świątynia św. Tytusa była prostym, jednonawowym kościołem. Pierwsze modyfikacje wprowadzono w 1210 roku, kiedy na fasadzie budynku utworzono duży świetlik a także wzniesiono dzwonnicę. Po kolejnych odbudowach w 1446 roku zmieniono architekturę kościoła na trójnawową świątynię ozdobioną cennymi marmurami. Po kolejnych trzęsieniach ziemi (1508, 1544, 1557) nie dokonywano w niej większych zmian strukturalnych. Nawet kiedy w 1669 roku świątynia przeszła w ręce Turków i stała się Meczetem Wezyra (gr. Βεζύρ Τζαμί), nie od razu ją przebudowano. Dopiero w 1856 roku, kiedy silne trzęsienie ziemi znacznie uszkodziło konstrukcję świątyni, wielki wezyr zlecił jej gruntowną przebudowę. Odpowiadał za nią architekt Athanasios Moussis z Konstantynopola, który wzniósł ją niemal od podstaw w stylu typowym dla tureckich meczetów – jej dach wieńczyła ogromna centralna kopuła, której towarzyszyły cztery mniejsze w każdym z narożników budynku. Funkcję kościoła prawosławnego świątynia odzyskała w 1925 roku. Usunięto wtedy minaret a kilka lat później wnętrze ozdobiono ikonami.

Dziś kościół św. Tytusa jest przykładem eklektycznej sztuki sakralnej, łączącej elementy z różnych religii. Kształt czworokąta i kopuły wieńczące dach to pozostałości sztuki osmańskiej, jednak z widocznymi wpływami bizantyjskiej architektury sakralnej. W południowo wschodnim narożniku można dostrzec pozostałości rozebranego minaretu. Od frontu uwagę zwraca barokowa fasada z rzeźbionymi pilastrami i trójkątnym frontonem, natomiast ściany boczne są proste i zbudowane z rzeźbionego wapienia. Wewnątrz świątynia ma typową, trójnawową strukturę, bogato zdobioną ikonami i rzeźbami pochodzącymi z różnym epok. W centrum ołtarza znajduje się srebrna trumna z relikwiami św. Tytusa, której towarzyszą ikony prezentujące sceny z jego życia.

Wstęp do katedry św. Tytusa jest bezpłatny, jednak należy pamiętać że jest to miejsce kultu religijnego. Nie powinniśmy przeszkadzać Grekom podczas modlitwy, zachować ciszę i obowiązkowo zadbać o odpowiedni strój. Kościół znajduje się przy ul. 25-go sierpnia (gr. οδός 25ης Αυγούστου), w centrum starego miasta.