Katedra św. Menasa w Heraklionie

W samym centrum Placu Straceń Męczenników (gr. Πλατεία Εκτελέσεως Μαρτύρων) stoi najważniejszy kościół prawosławny na Krecie, będący także jedną z największych świątyń w całej Grecji. Mimo, że katedra św. Menasa (gr. Ναός Αγίου Μηνά), jest stosunkowo nową konstrukcją na mapie Heraklionu (gr. Ηράκλειο) to z racji, że jest to kościół metropolitarny i siedziba arcybiskupa Krety Eugeniusza, warto tu wstąpić – choćby na chwilę.

Święty Menas (gr. Αγίος Μηνάς) był żyjącym w III wieku pustelnikiem i męczennikiem, który oddał swoje życie za wiarę podczas prześladowań chrześcijan prowadzonych przez cesarza Dioklecjana. Był aresztowany, więziony i okrutnie torturowany (m.in. obdarto go ze skóry i ciągnięto po drodze wyłożonej ostrymi kamieniami) a mimo to odmówił wyrzeczenia się wiary i za to pozbawiono go życia. Patronem Heraklionu został jednak dużo później, bo w 1826, kiedy zgodnie z tradycją za jego wstawiennictwem dokonał się cud. Podczas okupacji tureckiej na Krecie, często dochodziło do aktów przemocy muzułmańskiego najeźdźcy wobec prawosławnych mieszkańców wyspy. Ponoć w Paschalną Niedzielę w 1826, kiedy chrześcijanie zgromadzili się w kościele na uroczystej Boskiej Liturgii, muzułmanie mieszkający w Heraklionie uknuli spisek, który miał skończyć się wymordowaniem chrześcijan. Nagle pomiędzy nimi pojawił się jeździec na koniu, przypominający jednego z najgroźniejszych osmańskich wojowników, który uspokoił i rozgonił tłum. Kreteńczycy widzieli w nim jednak świętego Menasa i od tej pory to właśnie jemu powierzali ochronę miasta.

Decyzję o powstaniu katedry podjął ówczesny metropolita wyspy Dionizos w 1862 roku. Budowa trwała aż 33 lata, z przerwą na czas rewolucji kreteńskiej w latach 1866 – 1883. Jako że świątynię wznoszono w czasach okupacji tureckiej, to w całości została sfinansowana ze składek chrześcijan żyjących w Heraklionie oraz z datków okolicznych klasztorów. Katedra zainaugurowała działalność 16 kwietnia 1895 roku i została poświęcona św. Menasowi, patronowi miasta.

Miejsce budowy świątyni wskazał podobno sam jej patron, który objawił się jednemu z mnichów. Katedra została zaprojektowana przez Athanassiosa Moussisa, architekta któremu zawdzięczamy także kościół św. Tytusa (gr. Ιέρος Νάος Αγίου Τίτου), czy koszary na placu Wolności, w których obecnie mieści się siedziba prefektury. Świątynia została zaprojektowana w stylu neobizantyjskim, a jej konstrukcję oparto na planie krzyża, z wielką kopułą, umieszczoną w miejscu przecięcia ław. Jej wystrój, jak na kościół metropolitarny przystało jest bardzo okazały. Freski zdobiące sklepienie i kopułę, nawiązują do bizantyjskiej tradycji, a w centrum świątyni znajduje się wyróżniający na tle innych kreteńskich kościołów marmurowy ikonostas. W przeciwieństwie do innych miejskich świątyń katedra przetrwała II Wojnę Światową w zasadzie bez szwanku (podobno dzięki ponownemu wstawiennictwu świętego Menasa). Do dziś bowiem przy północnej ścianie katedry znajduje się bomba lotnicza zrzucona przez nazistów, która cudem nie eksplodowała.

1365px 09. agios minas cathedral heraklion interior

W głowach wielu Czytelników pojawia się pewnie teraz myśl, że imię świętego Menasa musi być jednym z najpopularniejszych kreteńskich imion męskich. W końcu to patron miasta, który wielokrotnie chronił jego mieszkańców. Tymczasem to imię jest bardzo rzadko nadawane urodzonym potomkom. W czasach osmańskiej okupacji, na stopniach katedry św. Menasa pozostawiano bowiem nieślubne, bądź urodzone z nieprawego łoża dzieci. Opiekował się nimi kościół i wszystkim chłopcom nadawał imię patrona świątyni. Z czasem powstało przekonanie, że wszyscy chłopcy noszący imię Menas to bękarty.

Tuż obok katedry św. Menasa stoi znacznie mniejsza świątynia o tym samym wezwaniu – kościół św. Menasa i Marii Panny Pandanassy (gr. Ναός Αγίου Μηνά κια Παντάνασσας), który z racji swoich rozmiarów często nazywany jest po prostu małym kościołem św. Menasa (gr. μικρός Αγίος Μηνάς). Powstał wcześniej niż jego większy brat, bo już w XV wieku i do połowy XIX wieku to on był siedzibą Metropolity Krety. Wewnątrz kryje wspaniały, pozłacany ikonostas autorstwa Gergiosa Kastrofylakasa z pierwszej połowy XVII wieku, więc z pewnością warto połączyć wizyty w obu świątyniach.

Jeżeli macie czas i spacer po starym mieście w Heraklionie zawiedzie Was w rejon placu Straceń Męczenników, to całą pewnością warto choć na chwilę wstąpić do Katedry św. Menasa. Dla Kreteńczyków jest ona tym, czym dla Nas Jasna Góra, czy Licheń więc nie zdziwcie się, jeżeli wewnątrz natraficie na tłumy modlących się chrześcijan. Wielu mieszkańców okolicznych miast podróżuje do Katedry i prosi o wstawiennictwo jej patrona w ważnych życiowych kwestiach. A z racji że jest to jedna z największych świątyń w Grecji, to często zaglądają tu także Grecy spędzający na Krecie swoje wakacje. Jej “nowoczesny” wygląd warto porównać z sąsiednim kościołem św. Menasa i zobaczyć jak zmieniała się architektura sakralna na przestrzeni lat.