Muzeum Historyczne Krety

Heraklion (gr. Ηράκλειο) to nie tylko największe miasto Krety i jednocześnie jego obecna stolica. To także znakomite miejsce na rozpoczęcie swojej przygody z wyspą, a mówiąc dokładniej na pierwszy kontakt z historią Krety. Na to spotkanie warto wybrać się do Muzeum Historycznego Krety (gr. Ιστορικό Μουσείο Κρήτης), mieszczącego się niemalże w samym centrum miasta.

Muzeum Historyczne Krety zostało założone w 1953 roku przez Towarzystwo Kreteńskich Studiów Historycznych, po uzyskaniu wymaganych zezwoleń z Ministerstwa Kultury. Od samego początku głównym celem owego stowarzyszenia było zachowanie i prezentacja dziedzictwa kulturowego Krety od wczesnych czasów bizantyjskich, do współczesności. Prezentowane zbiory Towarzystwo kupowało, otrzymywało od darczyńców oraz wypożyczało na czasowe wystawy z Ministerstwa Kultury.

W pierwszych latach swojego działania muzeum mieściło się w zbudowanym w 1903 roku, neoklasycystycznym domu Marii i Andreasa Kalokierinosów podarowanym na ten cel Towarzystwu. Został on zbudowany według planów architekta Konstantinosa Tsanirakisa i jak na lata jego powstania był okazałą rezydencją. W części pomieszczeń ściany zdobiły chociażby malowidła ze scenami z Iliady i Odysei wykonane przez artystę Antonisa Stefanopoulosa. Wcześniej w tym samym miejscu znajdował się poprzedni dom rodziny Kalokierinos zbudowany według projektu Lysandrosa Kaftantzoglou w 1870, który jednak spłonął podczas wydarzeń z 25 sierpnia 1898 roku. Odrestaurowana willa z 1903 roku dziś stanowi najstarsze skrzydło Muzeum Historycznego Krety. W latach 70 ubiegłego wieku do Fundacja imienia Marii i Andreasa Kalokierinosów ufundowała budowę nowego skrzydła muzeum, łączącego nowoczesność z neoklasycystyczną spuścizną. Podobnych dobudów było jeszcze dwie – w latach 90 oraz w 2004 roku. Wszystkie dobudowane skrzydła i piętra połączono z rezydencją znacząco powiększając możliwości wystawiennicze, które dziś sięgają ponad 1 500 metrów kwadratowych.

Wewnętrzna powierzchnia wystawiennicza muzeum podzielona jest na dwadzieścia pięć obszarów tematycznych obejmujących siedemnaście wieków z historii Krety. Kolekcje te przedstawiają burzliwą historię środziemnomorskiej wyspy od czasów wczesnochrześcijańskich aż do połowy XX wieku. Warto podążać szlakiem wyznaczonym przez muzealników, aby nie zgubić się w tej fascynującej wyprawie.

1. Wprowadzenie do Muzeum
   Jako swoisty punkt orientacyjny zwiedzanie Muzeum Historycznego Krety rozpoczyna sala wprowadzająca, oferująca gościom podstawowe informacje na temat głównych etapów w historii wyspy, oraz kierunków zmian. Szczególny nacisk położono tu na okres panowania Wenecjan, gdyż to właśnie z tego okresu pochodzą główne atrakcje turystyczne wyspy dostępne dziś dla turystów. W sali tej znajdziemy także imponujący plan Heraklionu z połowy XVII wieku, o powierzchni około 15 metrów kwadratowych. Plan jest interaktywny – najważniejsze zabytki miasta (lub ich pozostałości) mogą zostać przez Was podświetlone a dostępny tuż obok krótki, acz treściwy opis z pewnością przyda się przed eksploracją stolicy wyspy.
   

   

   Sala wprowadzająca do muzeum… i historii Krety.

   

   W sali tej znajdziemy ogromny plan Heraklionu…

   

   gdzie możemy odnaleźć wszystkie zabytki miasta (również te, które nie przetrwałyu do dziś).

2. Ceramika
   Przedmioty ceramiczne są nie tylko ważnym świadectwem życia codziennego dawnych mieszkańców wyspy, ale także dowodami działalności gospodarczej, rozwoju technologicznego i rozwoju sztuki. Rodzaje naczyń, techniki ich produkcji oraz dekoracje odzwierciedlają warunki panujące w każdej epoce. Kolekcja ceramiki Muzeum Historycznego Krety eksponowana jest w osobnej sali, począwszy od okresu przejścia na chrześcijaństwo, a skończywszy na czasach panowania Osmańskiego. Możecie tu podziwiać rozwój sztuki ceramicznej obserwując pierwsze, pozbawione dekoracji naczynia aż do tych niemalże luksusowych, bogato zdobionych i glazurowanych wyrobów pochodzących z okresu weneckiego.
3. Rzeźby
   Od typowych kapiteli kolumn z początków chrześcijaństwa (IV – V wiek n.e.) aż do metopów z Logii w Heraklionie (początek XVII wieku). Kolekcja rzeźb poprowadzi Was chronologicznie aż do końca panowania Wenecjan, prezentując architekturę sakralną i miejską, wykorzystywaną do użytku publicznego i prywatnego. Kamienne i marmurowe rzeźby, inskrypcje na nagrobkach, płaskorzeźbione herby oraz symbole władzy świeckiej i religijnej opowiadają historię średniowiecznej Krety, wzbogaconą o nowoczesne technologie – pokazy wideo i audioprzewodnik. Na szczególną uwagę zasługują tu dwie imponujące mozaiki pochodzące z Hersonissos (gr. Χερσόνησος).
4. Numizmatyka
   Kreta to nie tylko rzeźby i ceramika, ale także numizmatyka, podkreślająca ogromne znaczenie gospodarcze wyspy oraz opowiadająca historię o zamieszkujących ją środowiskach politycznych i religijnych. Wystawa ułożona jest w osiem działów odpowiadających ośmiu okresom historycznym – od późnych wieków przedchrześcijańskich aż po epokę euro. Numizmatyki są prezentowane w specjalnie podświetlanych gablotach, a cyfrowa aplikacja umożliwia odwiedzających odnalezienie w tym gąszczu monet tych najbardziej interesujących. Ostatnie cztery sekcje wystawy to ekspozycje ołowianych pieczęci, medali oraz biżuterii monetarnej.
5. Sztuka bizantyjska i postbizantyjska
   Sztuka bizantyjska służyła ideałom chrześcijańskim – element religijny był jednym z głównych kierunków działalności artystycznej na terenie Grecji nawet po upadku Bizancjum w XV wieku. Wystawa prezentuje wielowiekową ciągłość tej tradycji kulturowej śledząc rozwój malarstwa (poprzez fragmenty malowideł ściennych i ikony), a także opowiada historię kreteńskiej szkoły malarstwa która rozkwitła w ostatnich wiekach panowania weneckiego (XVI – XVII wiek). Równolegle na wystawie prezentowane są naczynia liturgiczne, szaty i rękopisy kościelne.
6. El Greco
   Najwspanialszymi eksponatami Muzeum Historycznego Krety są dwa dzieła El Greco – Widok na górę Synaj i klasztor św. Katarzyny (1570) oraz Chrzest Chrystusa (1567). Domenicos Theotocopoulos (czyli słynny El Greco) urodził się w Heraklionie w 1541 roku. Był to czas w którym wpływy europejskiego renesansu stworzyły na Krecie niezwykle sprzyjający klimat dla sztuki i literatury. El Greco przed ukończeniem trzydziestego roku życia udał się do Włoch w poszukiwaniu wiedzy i nowych trendów w sztuce. Spędził tam około dziesięciu lat – początkowo w Wenecji a później w Rzymie. Specjaliści datują oba obrazy prezentowane w Muzeum na właśnie ten włoski okres jego życia. Więcej informacji o kreteńskim malarzu uzyskacie dzięki interaktywnym ekranom, gdzie w powiększeniu obejrzycie także najbardziej interesujące szczegóły obrazów.
   

   

   Najcenniejsze eksponaty w kolekcji Muzeum to obrazy El Greco – Widok na górę Synaj…

   

   … oraz Chrzest Chrystusa.

7. Ikony ze zbiorów Zachariasza Portalakisa
   W maju 2014 roku Towarzystwo Studiów Historycznych otrzymało hojną darowiznę w postaci sześciesięciu pięciu ikon pochodzących z XV – XX wieku. Darowizna Zachariasza Portalakisa zajmuje odrębną, zaciemnioną salę, gdzie światło oświetla wyłącznie najcenniejsze rzeczy na sali – owe ikony. Dzięki temu z łatwością można dostrzec najbardziej charakterystyczne cechy tych ikon, prezentujących zupełnie różne style, szkoły i tradycje w ikonografii. Prezentowane tu dzieła pochodzą z bardzo szerokiego obszaru geograficznego: z Krety, Wysp Jońskich, Grecji kontynentalnej, Bałkanów i Rosji.
   

   

   Niesamowita kolekcja ikon w Muzeum Historycznym Krety

   

   Niesamowita kolekcja ikon w Muzeum Historycznym Krety

8. Okres osmański i nowożytny
   Dwa historyczne wydarzenia głęboko naznaczyły Kretę pod panowaniem osmańskim (połowa XVII wieku – XX wiek). Pierwsze z nich to masowa islamizacja Kreteńczyków po podboju wyspy, która po raz pierwszy od ośmiu wieków stworzyła na wyspie dużą, niechrześcijańską grupę ludności. Drugie to natomiast wzrost świadomości narodowej chrześcijan. W muzeum okres panowania osmańskiego podzielono właśnie na dwie części, z których pierwsza przedstawia pierwszą fazę panowania Osmanów i obejmuje przedmioty związane z życiem świeckim i religijnym. Część druga skupia się na okresie fermentu rewolucyjnego który zakończył się unią Krety z Grecją w 1913 roku. Warto tu zwrócić szczególną uwagę na wystawę poświęconą prasie greckiej i obcojęzycznej wyświetlaną na dużym, dotykowym ekranie. Ekspozycja ta pozwoli Wam pełniej zrozumieć atmosferę wydarzeń z XIX i XX wieku oraz ich wydźwięk poza granicami Hellady.
9. II Wojna Światowa
   Zaangażowanie Grecji a zwłaszcza Krety w II Wojnę Światową prezentują niełatwa wystawa, rozpoczynająca się od ofensywy Włoch na Grecję w października 1940. Później wystawa przeniesie nas do maja 1941 roku gdzie poznamy historię Bitwy o Kretę. Ostatni etap to najbardziej bolesny czas okupacji, oporu i życia codziennego Kreteńczyków po zajęciu wyspy przez wojska III Rzeszy. Na wystawie jako część specjalną odwzorowano 1:1 pokój premiera Grecja Emmanouila Tsouderosa, rządzącego Helladą podczas Bitwy o Kretę a następnie członka rządu na uchodźstwie.
   

   

   Pokój premiera Grecja Emmanouila Tsouderosa

   

   Satyryczny plakat ostrzegający przed podłuchami podczas niemieckiej okupacji.

10. Nikos Kazantzakis
    Chętnie przekażę Muzeum wszystko co wartościowe i związane z moim długim, intelektualnym życiem. – pisał Nikos Kazantzaskis w liście do Towarzystwa Kreteńskich Studiów Historycznych w 1957 roku. Tymi słowami autor Greka Zorby powiadomił muzealników o swoim zamiarze przekazania mienia osobistego i materiałów archiwalnym Muzeum Historycznemu Krety na kilka miesięcy przed swoją śmiercią. Kolekcja Nikosa Kazantzakisa, prawdopodobnie najbardziej znanego na świecie greckiego pisarza obejmuje odwzorowany 1:1 gabinet epika z jego domu w Anibes we Francji oraz imponującą bibliotekę autora, w której znajdziemy między innymi pirwsze wydania jego książek w wielu językach. Instalacje cyfrowe prezentują zaś bogactwo materiałów archiwalnym i fragmenty filmów opartych na jego powieściach, takich jak “Grek Zorba” w reżyserii Michaela Cocayannisa czy “Ostatnie kuszenie” w reżyserii Martina Scorsese.

    

11. Etnografia
    Ostatnim etapem wycieczki po stałych wystawach muzeum, a tym samym po historii największej greckiej wyspy kończy kolekcja etnograficzna. Prezentuje ona przedmioty z XIX i XX wieku zebrane z wiosek na całej wyspie, a zwłaszcza z jej wschodniej i środkowej części. Kolekcja koncentruje się na społeczeństwie wiejskim i pokazuje procesy produkcji oliwy z oliwek, wina, zboża czy hodowlę zwierząt.

Jak widzicie, ekspozycja Muzeum Historycznego Krety jest imponująca. Warto zajrzeć tu przed rozpoczęciem eksploracji wyspy, dzięki czemu łatwiej i lepiej poznacie jej burzliwą historię oraz zrozumiecie wpływy poszczególnych dominacji na architekturę, sztukę i kulturę. Na zwiedzanie muzeum zarezerwujcie sobie minimum trzy godziny (choć dużo zależy od tego jak wnikliwie będziecie podążać ścieżką wyznaczoną przez muzealników. Na zakończenie swojej wycieczki możecie przysiąść na chwilę w muzealnej kawiarni lub zakupić pamiątki w sklepiku – np. katalogi poszczególnych wystaw czy przewodniki po nich, ikony, czy też repliki ceramiki prezentowanej na wystawach. A potem, pełniejsi o wiedzę o historii Krety wyruszcie poznać ją bliżej – w terenie! Przyjemnego zwiedzania!