Kościół Apostołów Piotra i Pawła w Heraklionie

Jeden z najstarszych zabytków architektury cystersów zarówno w Grecji jak i w całej Europie. Po wielu latach prac rekonstrukcyjnych wreszcie, w 2022 roku kościół Apostołów Piotra i Pawła (gr. Ναός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου) otworzył swoje drzwi dla turystów stając się jednym z najważniejszych zabytków architektury sakralnej w mieście.

Leżąca w centrum Heraklionu (gr. Ηράκλειο) świątynia jest z najważniejszych zabytków europejskiej architektury XIII wieku. Jej nietypowy układ, m.in. dwukondygnacyjne kaplice nie występowały w żadnej innej greckiej świątyni. Kościół Apostołów Piotra i Pawła stał się inspiracją dla m.in. kościoła św. Mikołaja w Chanii (gr. Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου), który powstał nieco później – na przełomie XIII i XIV wieku. W trakcie prac konserwatorskich zidentyfikowano za to bliskie pokrewieństwo kościoła do najważniejszych XIII-sto wiecznych świątyń z Francji i Włoch (m.in. w Sylvanès, Venzone czy Rieti).

Kościół Apostołów Piotra i Pawła – nawa główna

Kościół Apostołów Piotra i Pawła – prezbiterium

Kościół Apostołów Piotra i Pawła – nawa główna

Kościół Apostołów Piotra i Pawła – prezbiterium

Kościół pod wezwaniem Apostołów Piotra i Pawła powstał w pierwszych latach panowania na Krecie Wenecjan i stał się katolickim klasztorem Dominikanów (gr. μονή του Τάγματος των Δομηνικανών). W pierwotnej formie była to jednonawowa świątynia z drewnianym stropem i krótką nawą poprzeczną bezpośrednio przed prezbiterium. Była pokryta niskimi sklepieniami krzyżowymi i flankowana przez połączone ze sobą, kwadratowe pastoforia. Do XV wieku, stopniowo dobudowano cztery kaplice położone w jednym rzędzie po południowej stronie kościoła. W jednej z nich do dziś zachowały się oryginalne freski x XV wieku, będące jedynymi zachowanymi naściennymi malowidłami w Heraklionie. W kaplicach odnaleziono także fragmenty pochówków świadczących o tym, że w kościele grzebano wysoko postawionych urzędników państwowych, przywódców duchowych i osoby zasłużone dla miasta (m.in. pochowano tu czterech książąt Krety – Markosa Grandonikosa (1331), Ioannisa Morozinisa (1338), Marinosa Grimaniego (1348) i Filipposa Doriosa (1357). W XVI wieku do kościoła dobudowano jeszcze jedną kaplicę (po północno wschodniej stronie świątyni), która z racji dużych rozmiarów posiadała wejście z zewnątrz.

Kościół Apostołów Piotra i Pawła – jedna z kaplic

Kościół Apostołów Piotra i Pawła – jedna z kaplic

Kościół Apostołów Piotra i Pawła – nawa główna

Kościół Apostołów Piotra i Pawła – tablica prezentująca historię kościoła

Śmiała architektura świątyni, jej olbrzymie (jak na tamte czasy) wymiary – 54 metrów długości, 15 metrów szerokości i 12 metrów wysokości w połączeniu z brakiem podpór wzdłuż północnej i południowej ściany z pewnością nie umożliwiły budynkowi łatwego życia na Kreteńskiej ziemi. Kościół doznawał bowiem rozległych zniszczeń w wyniku kolejnych trzęsień ziemi. Trzykrotnie (na początku XIV, XVI i XVIII wieku) częściowo się zawalił, a XVIII wieczne trzęsienie dodatkowo zniszczyło strop i znaczną część północnej ściany, XIV-sto wieczną kaplicę północno wschodnią, XV-sto wieczną kaplicę południowo zachodnią i nawę poprzeczną.

Wraz z nadejściem panowania osmańskiego bazylika została natychmiast przekształcona w muzułmański meczet dedykowany sułtanowi Ibrahimowi. Na zewnątrz kościoła, w południowo-zachodnim rogu dobudowano minaret. Inne elementy epoki tureckiej odkryte podczas prac konserwatorskich to m.in. mihrab (wnęka w ścianie wskazująca na kierunek Mekki), kamienne posadzki otaczające teren kościoła oraz ceramiczny piec. Wokół klasztoru odkryto także ważne pozostałości najstarszych faz rozwoju miasta, pochodzące jeszcze z okresu podboju arabskiego i II okresu bizantyjskiego. Z tego powodu cały obszar wokół świątyni został wywłaszczony w celu zachowania jego historycznego charakteru. Znaleziska z tych wykopalisk są prezentowane w Muzeum Historycznym Krety.

Uroczysta Boska Liturgia – pierwsza po prawie czterystu latach

Uroczysta Boska Liturgia – pierwsza po prawie czterystu latach

Kościół Apostołów Piotra i Pawła znajduje się tuż przy nabrzeżu, pomiędzy portem weneckim a Bramą Dermata (gr. Πύλη Δερματά). Ponownie otwarto go dla turystów dopiero z końcem czerwca 2022 roku więc na mapie Krety jest to stosunkowo świeży zabytek udostępniony do zwiedzania. Odprawiono w nim wtedy uroczystą Boską Liturgię – pierwszą, po prawie czterystu latach. Zdecydowanie warto tu zajrzeć, bo prace rekonstrukcyjne wykonano naprawdę wzorowo.