Jaskinia Zoniana

Jaskinia Zoniana (gr. Σπήλαιο Ζωνιανών) zwana także jaskinią Sfendoni (gr. Σπήλαιο Σφεντόνη) to prawdziwa geologiczna perła na mapie Krety. Nie dość, że jest największą jaskinią na wyspie udostępnioną do zwiedzania, to trudno także znaleźć inną grotę z tak bogatymi formacjami naciekowymi. O jej pięknie najlepiej świadczy fakt, że razem z całym Parkiem Przyrodniczym Psiloritis (gr. Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη) została objęta ochroną UNESCO. Jaskinia znajduje się w gminie Mylopotamos (gr. Δήμος Μυλοποτάμου), niecałe 45 kilometrów od stolicy wyspy.

Jaskinia Sfendoni ukształtowana została przez tysiące lat procesów geologicznych na południowych stokach wzgórza Chalepa (gr. Χαλέπα), na wysokości 630 metrów n.p.m. Jej maksymalna długość wynosi 145 metrów, a powierzchnia przekracza 3000 metrów kwadratowych. Turystom do zwiedzania udostępniono około 2/3 całkowitej powierzchni rozłożonej wzdłuż korytarza o długości 270, przebiegającego przez poszczególne komnaty. Łącznie w jaskini odnaleziono 14 pomieszczeń, którym nazwy nadała najsłynniejsza grecka speleolożka Anna Petrocheilou (gr. Άννα Πετροχείλου)¹. Znajdziemy wśród nich m.in. Komnatę Harmonii, Sanktuarium Wróżek, Kaplicę, Pałac, Partenon, Panoramę, Diecezję, czy Komnatę Zaginionego Dziecka. Poszczególne sale różnią się wielkością (od 18 do 21 metrów długości i od 9 do 12 metrów szerokości) i wysokością (nieprzekraczającą 4 metrów). Najpiękniejszą komnatą jest Partenon (nazwany tak nieprzypadkowo), gdzie znaleziono najbardziej okazałe formacje naciekowe, sięgające 6 metrów długości.

jaskinia zoniana — Schemat budowy Jaskini Zoniana. Źródło: www.explorecrete.com (zmod.)

Poza imponującymi formacjami naciekowymi – stalagmitami, stalaktytami i stalagnatami, w jaskini znajdziemy także tzw. perły jaskiń – konglomeraty wapniowe o koncentrycznej budowie, porastające płytkie jeziora jaskiniowe. Odpowiednie oświetlenie wnętrza (na które z pewnością zwrócicie uwagę) potęguje blask tworzących je kryształów węglanu wapnia. W jaskini panuje specyficzny mikroklimat o wysokiej wilgotności względnej, a temperatura przez cały rok utrzymuje się na poziomie 16-17 stopni Celsjusza. W środku sezonu letniego zwiedzanie groty może być więc miłym odpoczynkiem od upałów. Takie warunki są wręcz idealne dla żyjących tam zwierząt, które niestety, podczas Waszego zwiedzania z pewnością głęboko się ukryją.

Ponieważ w jaskini panuje ciemność (przerywana tylko podczas przejścia grupy turystów), większość zamieszkujących ją stworzeń jest ślepa. Dlatego kiedy tylko zapalane jest w niej światło uciekają przed nim, jak przed największym zagrożeniem. Wprawne oko może tam dostrzec niewielkie kręgowce (myszy i szczury), oraz liczne bezkręgowce (m.in. mięczaki, pająki, zaleszczotki, dwuparce, czy prostoskrzydłe). Część z nich, jak np. równonóg Graeconiscus guanophilus w przyrodzie występuje wyłącznie na terenie jaskini Zoniana (takie gatunki nazywamy gatunkami endemicznymi). Jednak najbardziej znanymi lokatorami Sfendoni są nietoperze z czterech różnych gatunków. To z ich odchodów bierze się czarny kolor sklepienia w niektórych częściach jaskini.

Poza niewątpliwą wartością geologiczną, jaskinia ma także znaczenie archeologiczne. Przeprowadzone tu prace wykopaliskowe ujawniły, że grota była regularnie, acz krótkoterminowo używana przez pasterzy przynajmniej od okresu neolitu. W ostatniej komorze jaskini (Zaginionego Dziecka) odkryto szkielet małego dziecka, pokryty materiałem wapiennym. Świadczy to, że znajdował się on w jaskini od kilku stuleci. Możliwe, że dziecko weszło do środka i zgubiło drogę powrotną w labiryncie sal i komór. Niektórzy uważają, że owy chłopiec został zabity przez Sfedonisa.

Skoro jesteśmy przy Sfendonisie, to warto pochylić się nad bogactwem nazw pod którymi znana jest jaskinia Zoniana. Ta podstawowa nazwa wzięła się od pobliskiej miejscowości. Jednak równie często jaskinia nazywana jest Sfedoni, od imienia kreteńskiego partyzanta Sfedonisa (gr. Σφεντόνης) ukrywającego się w jej wnętrzu. Pochodził on ze Sfakii (gr. Σφακιά), regionu znanego z waleczności jego mieszkańców. Sfedonis uciekając przed Osmanami ukrywał się w jaskini. Pewnego dnia, gdy przy wejściu do jaskini piekł mięso, odnalazł go mały, głodny chłopiec. Sfedonis w strachu że ten ujawni potem Turkom miejsce jego pobytu, tak mocno kopnął go swoim στιβάνια (stivania)², że zabił dziecko. Czasami jaskinia nazywana jest także Dziurą Sfendoni (gr. Σφεντόνη η Τρύπα), od bardzo regularnego i wąskiego otworu wejściowego prowadzącego do jaskini.
Poza wspomnianą legendą o Sfendonisie, z jaskinią wiążą się także inne podania ludowe. Jedno z nich mówi o ukrywającej się w jaskini pięknej wróżce, która codziennie, o określonej porze wychodziła z jaskini aby napić się wody z sąsiedniego źródła. Pewien pasterz zauważył ową regularność i pewnego dnia przyczaił się przy źródle czekając na wróżkę. Kiedy ta go zauważyła szybko schowała się z powrotem do wnętrza groty. Pasterz jednak był wytrwały (bo zakochał się w jej urodzie) i czekał tak długo, aż wróżka nie mogąc już dłużej wytrzymać pragnienia wyszła z jaskini. Rzucił w nią wtedy kamieniem wystrzelonym ze skonstruowanej naprędce procy, poważnie ją raniąc. Pasterz do niej podszedł i próbował pocałować. Ta jednak próbowała go powstrzymać oferując magiczną szpulę jedwabiu, dzięki której rodzina pasterza w nieskończoność mogłaby prząść jedwab. Zakochany pasterz nie mógł się jednak powstrzymać i mimo wszystko pocałował wróżkę. Ta w odwecie nałożyła na niego i całą jego rodzinę klątwę. Od tej pory ręce pasterza i wszystkich jego potomków miały drżeć bez końca. Tak przynajmniej powtarzają mieszkańcy Mylopotamos – szczególnie Ci z trzęsącymi się rękoma.

Wracając do rzeczywistości – zwiedzanie jaskini jest możliwe wyłącznie w zorganizowanej grupie z przewodnikiem. Bilety nabywa się w pobliskiej restauracji (6 euro od osoby). Z reguły zwiedzanie rozpoczyna się co godzinę, więc w zależności od godziny Waszego przyjazdu być może będziecie musieli zaczekać na Waszą grupę. Przewodnik prowadzi wycieczkę w języku angielskim. Zwiedzanie jaskini trwa około 40 minut, ale pamiętajcie, że w środku jest dość chłodno i warto mieć ze sobą lekkie okrycie wierzchnie. Wewnątrz jaskini można wykonywać zdjęcia, ale wyłącznie bez lampy błyskowej! Uszanujcie to – my jesteśmy tam tylko gośćmi, a stali jej lokatorzy bardzo nie lubią światła. W sezonie letnim (od kwietnia do października włącznie) jaskinię można zwiedzać od 10:30 do 17:00. W pozostałych miesiącach grota zamyka się wcześniej – już o 14:30.

Z całą pewnością podróżując przez centralną Kretę warto zrobić przystanek na zwiedzenie jaskini Zoniana. Spośród wszystkich kreteńskich jaskiń udostępnionych do zwiedzania, żadna z nich nie może się pochwalić tak pięknymi formacjami naciekowymi jak Zoniana. Zwiedzanie z przewodnikiem także jest olbrzymią wartością dodaną – dzięki temu dowiecie się bardzo wielu szczegółów o jaskini, a także o związanych z nią mitach czy legendach. W połączeniu z malowniczym krajobrazem otaczającym Sfendoni (a także ciekawą trasą dojazdową), macie wspaniały plan na wycieczkę! Przyjemnego spaceru!

¹ Jej portret znajduje się w jednej z komnat jaskini.
² Rodzaj tradycyjnego, wysokiego męskiego obuwia używanego na Krecie.