25 marca Grecja obchodzi jedno z najważniejszych świąt państwowych i kościelnych – Święto Niepodległości (gr. Εθνική επέτειος Ελλάδας), upamiętniające wyzwolenie się po prawie czterystu latach z niewoli tureckiej. Obchody państwowe łączą się z obchodami kościelnego Święta Zwiastowania Najświętszej Marii Panny.
Od czasu zdobycia Konstantynopola w 1453 roku i ostatecznego upadku Cesarstwa Bizantyjskiego, tereny zamieszkałe przez Greków weszły w skład imperium osmańskiego, będąc jedną z głównych jego części. Pomimo wielu wieków okupacji tureckiej Grecy zachowali swoją odrębność narodową i kulturową. Nie stracili także marzeń o niepodległości.
W 1814 roku w Odessie, została zawiązana tajna organizacja – Stowarzyszenie Przyjaciół (gr. Φιλική Εταιρεία), która dążyła do wyzwolenia Grecji spod panowania tureckiego. W 1821 roku, na terytorium greckim doszło do całej serii buntów, które szybko przerodziły się w otwartą walkę przeciwko tureckiemu wrogowi. Wybuch powstania stał się realny dzięki nieobecności dużej części garnizonów tureckich, zajętych tłumieniem powstania Alego Paszy (zwanego Lwem Janiny), możnowładcy i lennika osmańskiego, który postanowił się usamodzielnić i zostać faktycznym władcą Epiru. Powstanie Paszy zostało stłumione, jednak pozwoliło na rozprzestrzenienie się zrywu narodowowyzwoleńczego Greków.
W 1821 roku, Stowarzyszenie Przyjaciół zainicjowało zryw narodowy. Powstanie, które na początku obejmowało Mołdawię i Wołoszczyznę, stopniowo rozlało się na Peloponez (gr. Πελοπόννησος) i Wyspy Egejskie (gr. Νησιά Αιγαίου). W ciągu pierwszych trzech miesięcy powstańcy opanowali Peloponez, część Grecji kontynentalnej oraz niektóre wyspy Morza Egejskiego. Na wieść o walkach ochotnicy z całej Europy pośpieszyli z pomocą Grecji. Nie bez znaczenia w odzyskaniu niepodległości przez Grecję był udział ruchu filhelleńskiego i nacisk europejskiej opinii publicznej na rządy poszczególnych państw europejskich. Powstanie trwało 9 lat i było piętnastym z kolei, już ostatnim przeciwko tureckiemu okupantowi.
Tradycja mówi, że właśnie 25 marca 1821 roku, w klasztorze Agia Lavra (gr. Αγία Λαύρα) biskup Patry (gr. Πάτρα), położonej niedaleko miasta Kalawrita (gr. Αγία Λαύρα Καλαβρύτων) – Germanos III (gr. Παλαιών Πατρών Γερμανός Γ) wywiesił grecką flagę, co było sygnałem do wybuchu ogólnokrajowego powstania. Rozpoczęta tego dnia krwawa walka prowadzona była przez Greków z hasłem na ustach: Wolność, albo śmierć – gr. Ελευθερία ή θάνατος. I właśnie tą datę wybrano za narodowe Święto Niepodległości. Grecy nie świętują bowiem tak jak my – daty faktycznego odzyskania niepodległości i zakończenia walk. Dla Greków najważniejszym była pamięć o zwycięskim zrywie ludzi, który dał im wreszcie upragnioną wolność.
13 stycznia 1822 roku zwołane zostało w pobliżu Epidauros (gr. Επίδαυρος) pierwsze Zgromadzenie Narodowe, które proklamowało niepodległość Grecji, zatwierdziło demokratyczną konstytucję i powołało tymczasowy rząd Aleksandhrosa Mawrokordhatosa (gr. Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος). Powstały wtedy dwa ośrodki dowodzenia – jeden, na Peloponezie, pod dowództwem Theodorosa Kolokotronisa (gr. Θεόδωρος Κολοκοτρώνης) i drugi, związany z ludnością wyspiarską, na wyspie Hydra (gr. Ύδρα), pod przywództwem właśnie Mawrokordhatosa i Georgiosa Kunduriotisa (gr. Γεώργιος Κουντουριώτης). Powstanie dwóch rządów było starciem pomiędzy tradycją „wiejskiej” Grecji, a inteligencją preferującą prozachodni styl rządów.
Lokalne konflikty wśród przywódców powstania doprowadziły do wybuchu w 1824 roku wojny domowej, przerwanej rok później kontrofensywą wojsk tureckich, wspieranych przez egipską flotę Ibrahima Paszy. W 1824 roku, w Missolungi (gr. Μεσολόγγι) zmarł lord George Byron – poeta, który przybył do Grecji aby wspomóc ruch narodowowyzwoleńczy. Paradoksem jest, że chociaż największe zwycięstwa militarne podczas powstania są zasługą greckich dowódców (szczególnie Kolokotronisa), to właśnie śmierć Byrona porusza europejską opinię publiczną.
Turcja usiłowała zdusić powstanie, posługując się Muhammadem Alim, tureckim namiestnikiem, który podbił Kretę, opanował Peloponez i zdobył Ateny. Głośnym echem w Europie odbiła się rzeź w Missolungi. Ten port rybacki w zachodniej Grecji stał się strategicznym miejscem podczas powstania. W czasie oblężenia miasta, w latach 1825 – 1826, głód i brak amunicji uniemożliwiły dalszą obronę. Po nieudanej próbie ucieczki, garstka obrońców miasta wysadziła się w powietrze. Pozostałych wymordowali tureccy żołnierze. Tureckie zbrodnie na ludności – zwłaszcza na wyspie Chios (gr. Χίος) w 1822 roku i w Missolungi poruszyły europejską opinię publiczną i zmieniły stosunek mocarstw do greckiego powstania.
W 1827 roku w Londynie, zbiera się konferencja poświęcona greckiemu powstaniu. Mocarstwa w niej uczestniczące ustalają w Traktacie Londyńskim, że Grecja będzie autonomicznym państwem, jednakże pod tureckimi wpływami. W październiku tego samego roku, połączone floty Francusko-Angielsko-Rosyjskie pokonują pod Navarino (gr. Ναυαρίνο) flotę Turecko-Egipską pod dowództwem Mahmuda II. Rosyjska ofensywa w Europie i marsz na Konstantynopol zmuszają w końcu Turcję do podpisania traktatu pokojowego w Adrianopolu (gr. Αδριανούπολη).
Ostatecznie, w 1830 roku Grecja odzyskuje niepodległość. Turcja uznała niepodległość Grecji na mocy traktatu w Stambule z 1832 roku. Głową nowego państwa został Ioannis Kapodistrias (gr. Ιωάννης Καποδίστριας), dyplomata o europejskiej sławie, były minister spraw zagranicznych w carskiej Rosji. Pierwszą stolicą wolnego państwa zostało miasto Nafplio (gr. Ναύπλιο) na Peloponezie. Ateny (gr. Αθήνα) stolicą stają się dopiero w 1834 roku. Początkowo Grecja była republiką, ale po zamachu na prezydenta Kapodistriasa mocarstwa europejskie uznały, że łatwiej im będzie sterować Grecją ustanawiając w niej monarchię. I tak, w 1832 roku pierwszym królem Grecji został Otton I, zaledwie siedemnastoletni książę bawarski z dynastii Wittelsbachów. Ale to, już temat na kolejną historię…
Dziś w całej Grecji odbywają się parady, z których najważniejsza ma miejsce oczywiście w Atenach. Podczas niej przez miasto przejeżdżają czołgi, wyrzutnie i inne pojazdy wojskowe, a niebo nad Akropolem (gr. Ακρόπολη) przecinają wojskowe myśliwce, rozpylające biało-niebieski proszek w kształt greckiej flagi. Niestety z uwagi na kryzys z roku na rok parada ma coraz mniejszy rozmach. W mniejszych miejscowościach odbywają się pochody, w których udział biorą wszyscy mieszkańcy – od przedszkolaków, na emerytach kończąc. Dzieci i młodzież zakładają narodowe stroje, a każdy chce przewodniczyć pochodowi i nieść grecką flagę.
Tradycją kulinarną jest spożywanie dziś dorsza z pastą z czosnku (skordalią) – gr. μπακαλιάρο με σκορδαλιά, podawanego najczęściej w towarzystwie frytek lub ziemniaczanych łódeczek. Dorsz, w czasach minionych był bardzo tanią rybą, na którą stać było każdego. A w takim dniu, każdy – nawet najbiedniejszy stół, musiał być suto zastawiony. Pomimo trwającego Wielkiego Postu, i zakazu spożywania ryb, Grecki Kościół Prawosławny udziela dziś dyspensy. A skoro tak, to poniżej znajdziecie przepis na to sztandarowe dziś danie.
Wszystkim dziś świętującym serdeczne Χρόνια Πολλά!
700 gram mąki
500 ml wody
330 ml piwa jasnego w temperaturze pokojowej
18 gram drożdży lub 20 gram proszku do pieczenia
olej roślinny (do smażenia)
sól
pieprz
szczypta cukru
3 ząbki czosnku
175 ml oliwy z oliwek
50 ml białego octu winnego
1 zielona cebulka lub szyczpior
3 – 4 gałązki świeżej pietruszki
sól
pieprz
W blenderze miksujemy oliwę z oliwek, czosnek, ocet, sól i pieprz. Kiedy ziemniaki są ugotowane, odcedzamy je i pozwalamy lekko ostygnąć. Po tym czasie dodajemy do blendera i dalej miksujemy na gładką masę. Próbujemy. Jeżeli sos jest mało czosnkowy lub zbyt gęsty, dodajemy więcej czosnku lub oliwy z oliwek. Przyprawiamy solą i pieprzem do smaku. Przekładamy do miseczki. Z wierzchu posypujemy pokrojonym szczypiorkiem i pietruszką, oraz skrapiamy oliwą z oliwek.
Pamiętajcie, że im dłużej skordalia poleży, tym bardziej jej czosnkowy aromat będzie wyczuwalny. Nie przesadzajcie więc z czosnkiem!
